Thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh và những khái niệm cần biết

Có rất nhiều khái niệm và cách phân loại thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh. Theo phương thức giao dịch nó bao gồm 2 loại: thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh tập trung và thị trường giao dịch chứng khoán phái sinh phi tập trung. Ngoài ra còn một số cách phân loại khác nữa mà chúng tôi không đề cập ở đây. Và một số khái niệm khá mới mẻ khác như ký quỹ và thanh toán chứng khoán phái sinh là gì thì nhiều người còn khá ngỡ ngàng?

Các loại thị trường giao dịch chứng khoán

Thị trường chứng khoán phái sinh tập trung

Ở thị trường tập trung, chứng khoán phái sinh được giao dịch; tại các Sở giao dịch chứng khoán. Tại đây, Sản phẩm phái sinh là các hợp đồng đã được niêm yết với các điều kiện chuẩn hóa; giao dịch chứng khoán phái sinh diễn ra trong khuôn khổ các quy định cụ thể; của Sở giao dịch chứng khoán. Tại đây, thông tin về sản phẩm và giao dịch được công bố rộng rãi; cập nhật thường xuyên để nhà đầu tư dễ dàng tiếp cận nhất.

Giao dịch chứng khoán phái sinh trên thị trường tập trung diễn ra theo nguyên tắc nhất định và được thanh toán; bù trừ tập trung qua trung tâm thanh toán bù trừ. Hợp đồng tương lai và một số loại hợp đồng quyền chọn được chuẩn hóa; là những ví dụ điển hình đối với chứng khoán phái sinh niêm yết trên Sở giao dịch chứng khoán.

Thị trường chứng khoán phái sinh phi tập trung (OTC)

Thị trường chứng khoán phái sinh phi tập trung là thị trường mà người mua và người bán có thể trực tiếp trao đổi và mua bán với nhau; hoặc thông qua một tổ chức trung gian (ngân hàng, công ty chứng khoán…). Hợp đồng được mua bán trên thị trường này là các thỏa thuận song phương; các thoả thuận mua bán, điều khoản sẽ được đảm phán trước đó giữa hai bên tham gia.

Công cụ trên thị trường này không có tính chuẩn hóa mà được thiết kế một cách linh hoạt; cho phù hợp với nhu cầu và mục đích của từng đối tượng tham gia. Các chứng khoán chưa niêm yết trên thị trường giao dịch chứng khoán sẽ được trao đổi; mua bán trên thị trường phi tập trung.

Theo truyền thống, việc bù trừ cho các hợp đồng chứng khoán phái sinh OTC; diễn ra trên cơ sở song phương. Thế chấp tài sản cũng có thể được áp dụng cho các giao dịch trên thị trường; nhằm giảm thiểu rủi ro đối tác và hầu hết đều dựa trên quan hệ song phương. Tuy nhiên, trung tâm thanh toán bù trừ có thể cung cấp dịch vụ bù trừ đa phương; cho một số sản phẩm OTC thỏa mãn những điều kiện nhất định.

Hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng hoán đổi và một số loại hợp đồng quyền chọn là những ví dụ minh họa cho chứng khoán phái sinh OTC. Tóm lại, những điểm khác biệt giữa hai loại thị trường này; giúp đa dạng hóa các khả năng lựa chọn, cho phép bổ sung lẫn nhau nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của các đối tượng nhà đầu tư.

Những khái niệm cần biết trong chứng khoán phái sinh

Ký quỹ là gì?

Ký quỹ là một trong những điểm khác biệt của giao dịch chứng khoán phái sinh; so với giao dịch cổ phiếu. Ký quỹ trong giao dịch chứng khoán phái sinh đóng vai trò như một khoản đặt cọc; để đảm bảo việc thực hiện nghĩa vụ của hai bên khi tham gia hợp đồng. Trung tâm lưu ký sẽ quy định tỉ lệ ký quỹ ban đầu cho mỗi loại hợp đồng khác nhau.

Tỉ lệ ký quỹ ban đầu do trung tâm lưu ký quy định sẽ nêu rõ; nhà đầu tư phải ký quỹ bao nhiêu phầm trăm giá trị hợp đồng trước khi tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh.

Nhà đầu tư không có đủ số tiền ký quỹ như yêu cầu có thể bị gọi ký quỹ; và phải nộp đầy đủ ký quỹ để có thể tiếp tục nắm giữ vị thế đối với Hợp đồng tương lai.

Thanh toán chứng khoán phát sinh là gì?

Một điểm khác biệt nữa của thị trường chứng khoán phái sinh là cơ chế thanh toán hàng ngày. Nhà đầu tư khi giao dịch và nắm giữ các vị thế trong các hợp đồng chứng khoán phái sinh; sẽ phải thực hiện thanh toán toàn bộ lãi lỗ phát sinh từ các vị thế đó mỗi ngày:

– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lỗ ròng: nhà đầu tư sẽ phải thanh toán đầy đủ toàn bộ số lỗ phát sinh chậm nhất đến 9h sáng ngày hôm sau.

– Nếu tài khoản chứng khoán phái sinh của nhà đầu tư lãi ròng: nhà đầu tư sẽ nhận được đầy đủ số lãi phát sinh sau 11h sáng ngày hôm sau.

Lãi/lỗ ở mỗi vị thế sẽ được tính toán dựa trên giá giao dịch đóng cửa của hợp đồng tương lai đó. Riêng đối với các hợp đồng tương lai chỉ số đến ngày đáo hạn, lãi/lỗ sẽ được tính toán dựa trên giá đóng cửa của chỉ số tại ngày đáo hạn của hợp đồng tương lai đó.